Kolekcjonerstwo jest aktywnością, która pozwala łączyć się ze światem i innymi ludźmi, a także daje ujście pasjom. Nawet jeśli czasami może wiązać się z obsesyjnym myśleniem na jakiś temat, w zdecydowanej większości przypadków ma pozytywny wpływ na ludzkie życie. Oczywiście poza patologicznymi skrajnościami.
Ktoś mógłby się zastanawiać, czy kolekcjonowanie czegokolwiek ma jeszcze sens w XXI wieku, kiedy to wirtualne produkty coraz częściej wypełniają nasze życie. Czy w zalewie milionów fantazyjnych produktów masowej konsumpcji warto poświęcać czas i własną energię na budowanie kolekcji?
Jeśli jesteś kolekcjonerem, prawdopodobnie nieraz zadawałeś sobie tego typu pytania.
Kolekcjonerstwo – definicja
Kolekcjonerstwo to świadome gromadzenie przedmiotów o określonym charakterze, którego celem jest zaspokajanie psychologicznych lub emocjonalnych potrzeb człowieka. Zbiory są najczęściej tworzone według istotnych dla kolekcjonera kryteriów.
Powyższy akapit brzmi nieco pompatycznie, ale chyba dobrze oddaje naturę kolekcjonowania. Kiedy rozpatrujemy to zagadnienie, nie sposób pominąć osobistej historii życia człowieka decydującego się na budowanie kolekcji. Kolekcjonerstwo stanowi bowiem pewną sferę działalności, która zaspokaja ludzkie pragnienia. To rodzaj pasji czyniącej życie bardziej ekscytującym.
Kolekcjonerstwem można zacząć zajmować się w dowolnym momencie życia – w dzieciństwie czy w wieku dorosłym. Czasami jest to związane z jakimś wydarzeniem lub cechą charakteru danej osoby, ale może też być wynikiem najzwyczajniejszych w świecie upodobań czy hobby.
Kolekcjonowanie nie ogranicza się do samego faktu posiadania czegoś. Obejmuje także cały szereg czynności zmierzających do rozbudowywania kolekcji:
- poszukiwanie i pozyskiwanie pożądanych przedmiotów;
- zarządzanie kolekcją (m.in. katalogowanie zbiorów);
- przechowywanie i konserwowanie – w tym poszerzanie wiedzy na ten temat;
- prezentacja na forum publicznym (np. organizowanie wystaw czy pokazów);
- nawiązywanie kontaktów z innymi kolekcjonerami lub osobami z jakichś względów zainteresowanymi określonymi przedmiotami – bardzo pomaga w tym Internet;
- handel i wymiana – w wielu przypadkach chodzi tutaj także o inwestycje.
Kolekcje pod wieloma względami różnią się od siebie, ponieważ… można kolekcjonować dowolny rodzaj obiektów. Nie ma w tej kwestii praktycznie żadnych ograniczeń, może z wyjątkiem praw rządzących naszym wszechświatem. Także rozmiar, przeznaczenie czy temat przewodni kolekcji jest dowolny.
Cokolwiek pragniesz kolekcjonować, możesz to zrobić. O ile nie naruszasz w ten sposób prawa, choć nie wszystkich ogranicza takie kryterium (ale o tym może innym razem).
Rodzaje kolekcjonerstwa
Najbardziej oczywistym sposobem kategoryzacji kolekcjonerstwa jest kryterium rodzaju gromadzonych obiektów:
- produkty wytwarzane przez człowieka – zarówno rękodzieło, jak i produkcja masowa;
- przedmioty naturalne, takie jak kamienie, muszle, motyle etc.
W przypadku niektórych kolekcjonerów możemy mówić o kryterium właściwości gromadzonych obiektów, przykładowo:
- cechy szczególne;
- źródło pochodzenia;
- tożsamość pierwotnego właściciela;
- jakość.
Kolekcjonerstwo możemy także podzielić ze względu na zakres tematyczny gromadzonych obiektów:
- książki, np. pierwsze wydania;
- komiksy – ja chociażby zbieram komiks europejski, w szczególności frankofoński;
- klocki Lego – niektórzy kolekcjonerzy skupiają się na samych figurkach (przeczytaj też: Lego Minifigures wszystkie serie – figurki kolekcjonerskie);
- karty kolekcjonerskie, np. bardzo popularne obecnie karty Pokemon, które niejednokrotnie osiągają zawrotne ceny;
- autografy sławnych ludzi, np. związanych z określoną dziedziną sztuki lub popkultury;
- plakaty filmowe;
- monety, banknoty lub historyczne papiery wartościowe (głównie akcje i obligacje);
- płyty winylowe;
- przedmioty związane z piłką nożną;
- podkładki pod piwo;
- znaczki, np. serie z czasów ZSRR poświęcone podbojowi kosmosu.
Oczywiście to tylko przykłady. Pomysłów na kolekcjonowanie jest znacznie więcej. Nie byłbym w stanie wymienić ich wszystkich i nawet nie będę próbował. Kto by to czytał?
Psychologiczne aspekty kolekcjonerstwa
Czynniki psychologiczne odgrywają dużą rolę, jeśli chodzi o motywację do gromadzenia przedmiotów oraz o wpływ tego rodzaju działalności na życie kolekcjonera. Z pewnością nikogo nie zaskoczy fakt, że czynniki te mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne:
- pozytywne – radość z dodania kolejnego znaleziska do kolekcji, emocje związane z polowaniem na jakiś przedmiot, nowe znajomości i związany z tym rozwój wewnętrzny, korzyści edukacyjne (niektórzy kolekcjonerzy stają się ekspertami w swojej dziedzinie), relaks, przekonanie o posiadaniu konkretnego celu w życiu, zwalczanie nudy;
- negatywne – uzależnienie, stres (wywołany na przykład niemożnością powiększenia kolekcji), frustracja, złość, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, szukanie zastępczego środka imitującego rozwiązywanie problemów emocjonalnych.
Carl Gustaw Jung spekulował, że powszechne zainteresowanie kolekcjonerstwem może wynikać z łowiecko-zbierackiego stylu życia ludzi pierwotnych, który dawniej był niezbędny dla przetrwania naszego gatunku.
Nie da się ukryć, że kolekcjonowanie wiąże się także z właściwościami ludzkiego mózgu, takimi jak potrzeba katalogowania i porządkowania informacji oraz nadawania znaczenia podejmowanym działaniom. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że kolekcjonerstwo to całkowicie naturalne działanie.
Wartość kolekcji nie ogranicza się do poziomu finansowego – właściciel podchodzi do niej zazwyczaj w sposób wysoce emocjonalny. Jest to spowodowane różnymi kwestiami, dla przykładu:
- dreszczyk emocji związany z polowaniem na określony przedmiot;
- przeżywanie na nowo swojego dzieciństwa;
- zapewnienie psychologicznego bezpieczeństwa, dzięki któremu życie nabiera większego sensu (kolekcja to w tym wypadku schronienie);
- nawiązywanie więzi z jakimś szczególnym miejscem lub okresem w życiu;
- walka z lękiem przed utratą części siebie;
- łagodzenie niskiego poczucia własnej wartości.
Dlaczego kolekcjonujemy przedmioty?
Zbieramy przedmioty, ponieważ ich posiadanie zaspokaja nasze emocjonalne potrzeby. Możemy w prosty sposób wyrażać swoje zainteresowania oraz styl, a poza tym poszerzamy stan swojej wiedzy, co samo w sobie jest bardzo wartościowe.
Jeśli ktoś jest w posiadaniu kolekcji, która opowiada jakąś historię, to obcując z nią, człowiek czuje się dobrze. Może sprawować nad nią opiekę, a to jest źródłem szczęścia i poczucia głębszego celu. Życie staje się czymś więcej niż tylko egzystencją polegającą na przetrwaniu i przedłużeniu gatunku.
Abstrahując od ludzkiej natury i jej pierwotnych instynktów, możemy wymienić wiele innych powodów kolekcjonerstwa. Oto najpopularniejsze z nich:
- Emocje – jest to prawdopodobnie jeden z najczęstszych powodów, dla których ludzie coś zbierają. Jeśli interesują się konkretnym zagadnieniem (np. okresem historycznym, artystą, gatunkiem literackim), często czują wewnętrzną potrzebę zgromadzenia przedmiotów z tym związanych.
- Wspomnienia i nostalgia – zdarzają się kolekcje budowane na podstawie wspomnień z przeszłości. Ja przez długi czas pragnąłem zebrać kilka zestawów Lego, które posiadałem jako dziecko, w tym pierwszy z nich – wóz strażacki z 1984 roku (numer katalogowy: 6621).
- Relaks – kolekcjonowanie dostarcza przyjemności i pozwala ukoić nerwy zszargane wyzwaniami codzienności.
- Budowanie więzi społecznych – bycie kolekcjonerem to hobby, które może skłaniać do wchodzenia w wiele interakcji z innymi ludźmi.
- Wyzwanie – budowa satysfakcjonującej kolekcji wymaga nie tylko czasu i pieniędzy, ale przede wszystkim pokonywania przeszkód.
- Współzawodnictwo – wielu kolekcjonerów skupia się nie tylko na gromadzeniu przedmiotów, ale także na konkurowaniu z innymi kolekcjonerami.
- Zdobywanie wiedzy – zbieranie konkretnych przedmiotów łączy się najczęściej z poszukiwaniem szczegółowych informacji na ich temat, co z kolei może prowadzić do bardziej uniwersalnego poszerzania horyzontów.
Kolekcjonerstwo – ciekawostki
- Znaczny wzrost popularności kolekcjonowania jako hobby wiązał się bezpośrednio z XIX-wiecznym wzrostem produkcji przemysłowej, co zapewniło powszechną dostępność i standaryzację różnego rodzaju produktów. Według historyka Stevena Gelbera „kolekcjonowanie rozwinęło się na dobre w przemysłowym świecie kapitalistycznym”3.
- Zygmunt Freud uważał, że kolekcjonerstwo ma swoje źródło w nierozwiązanym konflikcie dotyczącym… wydalania. Przyjął stanowisko, że utrata kontroli nad jelitami jest traumatycznym przeżyciem dla dziecka, ekskrementy są dla niego obrzydliwe i przerażające. Kolekcjonowanie pomaga odzyskać kontrolę nad swoimi jelitami oraz tym, co wydalają.
- Amerykański komik George Carlin (1937-2008) powiedział w 1986 roku: „Oto cały sens życia: próbować znaleźć miejsce na swoje przedmioty. To, czym jest twój dom, to sterta przedmiotów z przykrywką”.
- Louise Nevelson, amerykańska rzeźbiarka, powiedziała kiedyś, że artyści są urodzonymi kolekcjonerami.
- Szwajcarski handlarz dziełami sztuki, galerzysta i kolekcjoner, Bruno Bischofberger (ur. 1940), powiedział podobno, że problem ze sposobem kolekcjonowania sztuki przez Andy’ego Warhola (1928-1987) polegał na tym, że ten zawsze zdobywał dużo dzieł na średnim poziomie, zamiast skupić się na jednym lub dwóch naprawdę dobrych pracach.
- Na YouTubie można znaleźć filmy pomagające zapobiegać nadmiernemu gromadzeniu przedmiotów. Każdy człowiek przygnieciony ciężarem własnych zbiorów może poznać sposoby pozbycia się wszelkich przedmiotów, które nie sprawiają mu już radości.
- Sophie Ellis-Bextor, brytyjska piosenkarka, kolekcjonuje lalki. Jak sama przyznaje, sporo czasu zajęło jej uświadomienie sobie, że jest kolekcjonerką. Wydawało jej się, że po prostu kupuje sobie lalki. Aż do czasu, gdy ktoś zobaczył jej zbiory na półkach. Wtedy zrozumiała prawdę.
Bibliografia
Jeśli masz ochotę poszerzyć wiedzę na temat kolekcjonerstwa, nie ograniczaj się do mojego króciutkiego artykuliku. Istnieje kilka interesujących publikacji, których autorzy znacznie szerzej przedstawiają temat. Oto kilka z nich (nie tylko po polsku):
- Andrzej Trybunalski, Kolekcje z niczego, Warszawa 1971 r.
- Kazimierz Malinowski, Psychologiczne i socjologiczne przesłanki kolekcjonerstwa i opieki nad zabytkami, Poznań 1973 r.
- Steven M. Gelber, Hobbies: Leisure and the Culture of Work in America, Nowy Jork 1999 r.
- Richard Pipes, Własność a wolność, Warszawa 2000 r.
- Małgorzata Górnik-Durose, Psychologiczne aspekty posiadania – między instrumentalnością a społeczną użytecznością dóbr materialnych, Katowice 2002 r.
- Philipp Blom, To Have And To Hold: An Intimate History Of Collectors and Collecting, Abrams Press 2003 r.
- Renata Tańczuk, Ars colligendi. Kolekcjonowanie jako forma aktywności kulturalnej, Wrocław 2011 r.
- Kamila Kłudkiewicz, Wybór i konieczność. Kolekcje polskiej arystokracji w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku, Poznań 2017 r.
- Shirley M. Mueller, Inside the Head of a Collector: Neuropsychological Forces at Play, Lucia Marquand 2019 r.
- Michael Rips, The Golden Flea: A Story of Obsession and Collecting, W. W. Norton & Company 2020 r.